Nga Daniel Serwer
Që para 2013-ës, ShBA-ja dhe BE-ja kanë sponsorizuar një dialog “politik” midis Kosovës dhe Serbisë, me qëllim të “normalizimit” të marrëdhënieve të tyre. Kjo përpjekje kohët e fundit është bazuar në një iniciativë gjermano-franceze që ka për synim një marrëveshje të tipit të “dy Gjermanive”. Gjermania Lindore dhe Perëndimore në vitin 1972 ranë dakord të “…zhvillojnë marrëdhënie normale të fqinjësisë së mirë me njëra-tjetrën në bazë të të drejtave të barabarta”. Rezultati për Ballkanin ishte një marrëveshje e Brukselit e bërë në shkurt dhe një plan zbatimi i Ohrit, bërë në mars. Kosova i ka pranuar të dyja dhe ka ofruar të nënshkruajë . Serbia i ka refuzuar të dyja dhe ka refuzuar të nënshkruajë.
Beogradi gjithashtu ka sponsorizuar një kryengritjeje në tentativë në veri të Kosovës më 24 shtator. Qëllimi ishte nxitja e një reagimi të Policisë së Kosovës që më pastaj të justifikohej një ndërhyrje ushtarake serbe. Serbia u ka thurur lavde kryengritësve, të cilët i armatosi dhe stërviti. Beogradi nuk ka marrë përgjegjësinë dhe as nuk ka kërkuar falje për aktet terroriste të kryera nga agjentët e vet.
Kjo sjell fundin e çdo perspektive serioze për progres në dialog siç është krijuar aktualisht. Pra, çka më tutje? E para, një vështrim i kujdesshëm i asaj që shkoi keq që është në rend.
Gjykimet e gabuara
Diplomatët evropianë dhe amerikanë e gjykuan gabim Beogradin, që gjithmonë ka këmbëngulur se nuk do ta njohë Kosovën. Kjo përfshin në mënyrë eksplicite çfarëdo njohje nga “dera e pasme”, që është ajo që synonin mosmarrëveshjet e fundit të “normalizimit”. Serbia ka vazhduar në vend të saj të kërkojë, ose të krijojë, mundësi për të kontrolluar katër komunat veriore të Kosovës të cilat janë me shumicë serbe. Presidenti Vuçiq u përpoq të negocionte me ish-presidentin e Kosovës, Thaçi, aneksimin e tyre në Serbi. Ai tani u përpoq të krijojë një pretekst për aneksimin e tyre me forcë ushtarake.
Amerikanët dhe evropianët gjithashtu e vlerësuan gabimisht Prishtinën. Ata tentuan ta detyrojnë kryeministrin Kurti të krijojë një Asociacion të Komunave me Shumicë Serbe. Kjo do t’i siguronte Vuçiqit kontrollin mbi veriun e Kosovës të cilën e ka kërkuar. Derisa amerikanët premtuan që nuk do të lejojnë që Asociacioni të bëhet një entitet qeverisës, ata nuk kanë qenë të gatshëm të tregojnë se si do ta parandalonin që ajo të ndodhte ose ta garantonin atë në një marrëveshje zyrtare qeveritare.
Rivendosje e gabuar ndaj Serbisë
Edhe evropianët nuk kanë arritur t’i rregullojnë shtëpinë e tyre. Pesë shtete anëtare të Bashkimit Evropian nuk e njohin Kosovën. Kjo ndarje në BE ka dobësuar ndërmjetësin e saj, Miroslav Lajçak. Përveç kësaj, Hungaria, edhe pse një vend njohës, është rreshtuar me Rusinë dhe Serbinë kundër Kosovës. Rezultati është emëruesi më i ulët i përbashkët i politikës së BE-së që respekton më shumë interesat e Beogradit sesa të Prishtinës.
Amerikanët gjithashtu janë rreshtuar më shumë me Beogradin sesa me Prishtinën vitet e fundit. Kjo zbutje kishte për qëllim ta afronte Serbinë me Perëndimin dhe ta largonte nga Rusia dhe Kina. Kjo përpjekje ka dështuar haptazi. Serbia ka preferuar vazhdimisht marrëdhënie ushtarake me Rusinë dhe marrëdhënie tregtare me Kinën sesa marrëdhënie të forcuara me Shtetet e Bashkuara ose Evropën.
Çfarë do të funksiononte më mirë
E para evropianët dhe amerikanët duhet të korrigjojnë gabimet e tyre. Kjo do të nënkuptonte ribalancimin e politikës ndaj Prishtinës dhe largimit nga Beogradi. Kjo nënkupton gjithashtu heqjen dorë nga qëllimet tepër ambicioze. Asociacioni dhe madje edhe njohja nga “dera e pasme” nuk janë të realizueshme, e para për shkak të shqetësimeve në Prishtinë dhe e dyta për shkak të shqetësimeve në Beograd.
I ashtuquajturi dialog “teknik” që Beogradi dhe Prishtina ndoqën para vitit 2013 ishte shumë më i suksesshëm se dialogu “politik” që pasoi. Ai prodhoi një mori marrëveshjesh që synojnë të përmirësojnë jetën si në Kosovë ashtu edhe në Serbi. Disa nuk janë zbatuar plotësisht. Është koha për t’u kthyer tek to. Disa mund të kenë nevojë për rishikim.
Për të siguruar zbatim, amerikanët dhe evropianët mund të formojnë një grup monitorues, si Zyra Civile Ndërkombëtare, e cila siguron zbatimin e premtimeve të bëra nga Kosova nga koha e pavarësisë. Një grup i tillë duhet të përfshijë, përveç liderëve të shquar evropianë dhe amerikanë, përfaqësues të qeverisë së Kosovës dhe Serbisë, si dhe organizata joqeveritare. Synimi duhet të jetë zbatimi 100 për qind i marrëveshjeve teknike ekzistuese dhe çdo marrëveshjeje shtesë që është arritur.
Një nga përbërësit më të rëndësishëm që mungon në marrëdhëniet ndërmjet Serbisë dhe Kosovës është kontakti personal. Ndërsa në nivel drejtues ata e njohin mirë njëri-tjetrin, shoqëritë jo. Evropianët do të bënin mirë të sponsorizonin një përpjekje të madhe qytetar-qytetar, si ajo që përmirësoi marrëdhëniet midis Francës dhe Gjermanisë pas Luftës së Dytë Botërore.
Të shtyhet politika
Disa do të shqetësohen se shtyrja e “marrëveshjes përfundimtare gjithëpërfshirëse” do të ishte një gabim. Sigurisht që Kosova ka nevojë për njohje dhe anëtarësim në Kombet e Bashkuara sa më shpejt të jetë e mundur. Por kjo nuk është e mundur me udhëheqjen aktuale politike në Beograd dhe përafrimin e saj me Moskën dhe Pekinin. As Asociacioni i Komunave me Shumicë Serbe nuk është i mundshëm për lidershipin aktual politik në Prishtinë, veçanërisht pas sulmit terrorist të 24 shtatorit. Të dyja këto pika të agjendave duhet të shtyhen për në fund të procesit të normalizimit.
Situata politike nuk është “e pjekur”. Nuk ka asnjë “rrugë joshëse reciproke”. Nuk ka as vullnet evropian dhe amerikan për ta kaluar konfliktin apo për të krijuar një rrugëdalje joshëse reciproke. Llojet e menaxhimit të konfliktit do t’i njohin këto si kushte të nevojshme për një negocim të suksesshëm. Ka shumë gjëra për të bërë përveç statusit përfundimtar. Pa vullnet politik, dialogu teknik duhet të prioritizohet.
