Shkrim nga Halil Matoshi
Në botën moderne, ku pushteti shpesh bie në duart e atyre që nuk e kuptojnë kompleksitetin e shoqërisë, budallallëku nuk është vetëm një dobësi personale, por një kërcënim për kombet dhe institucionet. Bertrand Russell e përshkruan qartë këtë fenomen: “Budallejtë janë të sigurt, ndërsa inteligjentët janë plot dyshime.”
1. Ngadalësia e perceptimit dhe lodhja e mendjes – Kur njeriu humbet kapacitetin për të perceptuar dhe përpunuar informacionin, ideja për një progres linear historik bie, duke e bërë çdo koncept të paracaktuar të historisë të gabuem.
2. Klasa politike dhe mungesa e mendimit kritik – Politika publike dhe ndërkombëtare shpesh dominohet nga kasta me aftësi të dobëta dhe bindje të ngulitura nga ideologjitë e së shkuarës. Budallallëku funksional përdoret për të përmbushur interesat e pushtetit dhe për të marginalizuar kritikët.
3. Manipulimi i turmave dhe vërteta si viktimë – Në çdo konflikt, e vërteta është viktima e parë. Ideologët e popullizmit e shtrembërojnë realitetin, e mbulojnë atë me gjysmë të vërteta dhe propagandë, duke e mbajtur turmën nën ndikimin e budallallëkut.
4. Uniteti i turmës dhe armiku i përbashkët – Turma funksionon vetëm kur ka një armik të përbashkët. Budallallëku dhe përqendrimi në një kërcënim të jashtëm e fuqizojnë kontrollin mbi masat.
5. Manipulimi historik dhe përsëritja e frikës – Adolf Hitleri e përdorte këtë mekanizëm duke demonizuar armikun dhe duke e përsëritur këtë imazh me vite. Joel Mokyr thekson rrezikun e rritjes së injorancës dhe budallallëkut në shoqëritë moderne si një faktor që ushqen populizmin dhe fashizmin.
6. Budallallëku si kërcënim më i madh se ligësia – Dietrich Bonhoeffer paralajmëron se nuk mund të luftohet budallallëku me arsyetim ose forcë. Ai është plotësisht i vetëkënaqur, i pakthyeshëm dhe i rrezikshëm, më shumë se sa një keqdashës i vetëdijshëm.
Analiza e plotë: Budallallëku nuk është thjesht një dobësi personale, por një problem sistemik që kërcënon institucionet, shoqëritë dhe kombet. Kur pushteti i bie individëve të pandërgjegjshëm, historia nuk ndjek rrugën e pritshme dhe vendimmarrja bëhet e çorientuar. Popullizmi ushqehet nga mungesa e mendimit kritik, manipulimi i turmave dhe krijimi i armiqve të përbashkët. Në këtë situatë, arsyetimi racional humbet efektivitetin, dhe budallallëku bëhet një forcë më e rrezikshme sesa vetë keqdashësia. Për të mbrojtur shoqërinë dhe institucionet, duhet të njohim këtë rrezik dhe të kërkojmë kultura të mendimit kritik, edukim dhe vetëdije qytetare.
