Për t’u anëtarësuar në BE, vendet kandidate si Shqipëria po ndjekin penalisht politikanë dikur shumë të fuqishëm, duke treguar se askush nuk është mbi ligjin. Të pandehurit e shohin këtë si një gjueti shtrigash.
Nga William Booth dhe Fjori Sinoruka
Në një shënim të shkruar me dorë, kryetari demokratikisht i zgjedhur i kryeqytetit të Shqipërisë pranoi se i është bërë e vështirë të kryejë detyrën: prej nëntë muajsh ndodhet i mbyllur në një qeli burgu.
Erion Veliaj ka qenë — dhe ndoshta ende është — një politikan i fuqishëm i Partisë Socialiste. Si ish-aktivist social dhe kryetar i njohur i Bashkisë së Tiranës, ai mund të kishte ndjekur pararendësit e tij për t’u bërë kryeministër ose president. Por, të paktën për tani, e ardhmja e tij është e paqartë.
Veliaj, 45 vjeç, u arrestua në shkurt dhe u akuzua në korrik për korrupsion, pastrim parash dhe fshehje pasurie. Tani, ai komunikon me mbështetësit e tij vetëm me letra të dërguara nga familjarët. Por ai nuk është pa mjete. Ka gjithashtu një ekip konsulentësh PR dhe avokatësh në Londër dhe Uashington.
Kryebashkiaku i zgjedhur tri herë është një prej disa zyrtarëve të lartë në Shqipëri dhe vende fqinje që po hetohen nga prokurorë të rinj agresivë, pjesë e një përpjekjeje ambicioze për reformimin e sistemit të drejtësisë në vendet që kërkojnë të anëtarësohen në Bashkimin Evropian.
Rruga e trazuar e Shqipërisë tregon vështirësitë: Veliaj mbetet kryetar bashkie. Ai gjithashtu mbetet në burg duke pritur gjyqin. Një zgjedhje për ta zëvendësuar u anulua nga Gjykata Kushtetuese.
Në një nivel, ndjekja penale energjike e politikanëve në detyrë tregon se askush nuk është mbi ligjin, në një vend të njohur për krim të organizuar dhe afera të dyshimta. Por për të pandehurit si kryebashkiaku i Tiranës, prokurorët e posaçëm janë një forcë “jo e zgjedhur, e paprekshme” me “fuqi të pakontrolluara e të papërgjegjshme” — një “Frankenstein ballkanik”.
Në një letër mbështetësve, ai e krahasoi hetimin me një kolonoskopi dhe pyeti: “Cili bos droge i është nënshtruar kësaj? Cili vrasës serial i ka parë gjithë familjarët dhe rrjetin e tij të zvarritur në hetim?”
I pyetur nëse mund të kryejë detyrat zyrtare, Veliaj u përgjigj: “Me zor.” I pyetur pse mbahet në paraburgim dhe jo i lirë me kusht, një prej avokatëve të tij theksoi se prokurorët e shohin si rrezik arratisjeje.
“Gati gjithë kohën e kaloj duke lexuar e shkruar në qeli, pa internet, pa kompjuter për të lexuar dosjen, me telefonata të kufizuara me bashkëshorten dhe nënën,” shkroi Veliaj në përgjigjet për The Washington Post, të përcjella nga vëllai i tij. Ai tha se prokurorët i kanë mohuar takimet me zyrtarë të bashkisë dhe me avokatë ndërkombëtarë. Ai mohon çdo akuzë. “Këto akuza janë një shaka e plotë,” shkroi.
Ndërsa BE punon për të sjellë më shumë vende në bllokun me 27 shtete, Shqipëria ka dalë si një nga kandidatët kryesorë, së bashku me Malin e Zi, i cili ndoshta është më i avancuari dhe mund të pranohet që në vitin 2028. Vendi i fundit që u anëtarësua ishte Kroacia, në vitin 2013.
Gjithashtu në proces negociatash për anëtarësim janë: Maqedonia e Veriut, Moldavia, Bosnja, Ukraina e shkatërruar nga lufta dhe nën ligj ushtarak, si dhe Serbia.
Kandidatura e Turqisë është në thelb e bllokuar për shkak të rrënimit demokratik nën Presidentin Recep Tayyip Erdogan. Edhe bisedimet me Gjeorgjinë janë në një ngërç të ngjashëm.
Për t’u pranuar në BE, vendet duhet të arrijnë standardet e Unionit për kompetencën e qeverisjes, transparencën dhe drejtësinë, si dhe të vërtetojnë se zhvillojnë zgjedhje të ndershme, mbrojnë të drejtat e njeriut dhe ndëshkojnë korrupsionin. Korrupsioni publik mbetet një sfidë e madhe.
Vendet kandidate shpesh ankohen për hipokrizi, duke theksuar se vende themeluese të BE-së si Franca nuk janë imune ndaj korrupsionit publik dhe shpesh kanë një qasje tolerante.
Ndërsa Ukraina dominon titujt e lajmeve, vendet e tjera kandidate po luftojnë me krime të rënda në nivele të larta. Moldavia prezantoi së fundmi mbrojtje të reja për sinjalizuesit. Maqedonia e Veriut ka rregulla të reja transparence që u lejojnë qytetarëve të shohin kush shërben në komitetet qeveritare.
Me ndihmën dhe mbështetjen e SHBA-së dhe BE-së, Shqipëria ngriti një organ të pavarur për hetimin dhe ndjekjen e korrupsionit të nivelit të lartë, krimit të organizuar dhe terrorizmit — Prokurorinë e Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar (SPAK), e cila u vu në funksion në vitin 2019.
Prokurorët e posaçëm kanë hetuar disa nga figurat më të fuqishme të vendit, përfshirë zëvendëskryeministren Belinda Balluku, e cila u akuzua këtë muaj për ndihmë në manipulimin e një tenderi shumë milionësh për ndërtimin e tunelit të Llogarasë.
Balluku punon përkrah kryeministrit shumëvjeçar dhe ekstravagant të vendit, artistit Edi Rama, i cili po shtyn BE-në ta pranojë Shqipërinë.
“Dikur njerëzit mendonin se Shqipëria ishte ajo gropa e ferrit në mes të Europës; tani shohin se është pjesë e mozaikut europian,” tha Rama në një intervistë me Euronews në Bruksel. “A kemi probleme me krimin e organizuar? Po, por kush nuk ka?”
“Shiko këtë qytet,” tha ai, duke iu referuar kryeqytetit të BE-së. “Ky është një shembull tjetër. Por ka edhe gjëra të mëdha.”
Balluku vazhdon të jetë në detyrë. Ajo thotë se i beson drejtësisë. Ajo nuk është e vetmja “peshk i madh” në rrjetë.
Kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama, gjunjëzohet ndërsa shtrëngon duart me Komisioneren Evropiane për Zgjerimin, Marta Kos, gjatë një konference BE-Shqipëri në Bruksel, të hënën. (Olivier Hoslet/EPA/Shutterstock)
Në maj, prokurorët e SPAK-ut akuzuan Ilir Metën, ish-president dhe ish-kryeministër, për korrupsion, pastrim parash dhe evazion fiskal — në marrëveshje që përfshinin një vilë luksoze dhe bileta për Beyoncé. Meta i ka mohuar akuzat dhe e cilësoi arrestimin e tij si “rrëmbim” nga një “regjim diktatorial”.
Pastaj është Sali Berisha, 81 vjeç, ish-kryeministër dhe ish-president, si edhe lider i Partisë Demokratike, i cili u vendos fillimisht në arrest shtëpie dhe më pas u akuzua në shtator 2024 nga SPAK për “korrupsion pasiv” — për dyshimin se ndihmoi dhëndrin e tij të përfitonte nga privatizimi i një toke të shpronësuar në komunizëm. Berisha mohon akuzat dhe i quan ato politike.
Kryebashkiaku Veliaj, i cili ndodhet në një qeli 35 milje larg zyrës në bashki, akuzohet për drejtimin e një skeme të ndërlikuar ryshfetesh dhe pastrimi parash përmes një rrjeti OJF-sh dhe kompanish të kontrolluara nga familjarë.
Në shtator, Këshilli Bashkiak i Tiranës kërkoi ta shkarkonte Veliajn nga detyra, duke thënë se ai nuk mund të ushtronte funksionin sepse ishte pas hekurave.
Zgjedhjet u caktuan për fillim të nëntorit. Kandidatë të ndryshëm dolën përpara, mes tyre satiristi Florjan Binaj, një nga aktorët më të njohur të televizionit në vend, i famshëm për imitimet thumbuese të Ramës. Binaj i tha The Washington Post se po kandidonte për të përmirësuar cilësinë e jetës së qytetarëve të zakonshëm.
Veliaj luftoi për të mbajtur postin dhe, me një vendim surprizë këtë muaj, Gjykata Kushtetuese rrëzoi vendimin e Këshillit Bashkiak, e riktheu në detyrë dhe pezulloi zgjedhjet.
Ekipi juridik i Veliajt e cilësoi këtë si moment kyç për demokracinë shqiptare, duke riafirmuar parimin kushtetues se mandati i një zyrtari të zgjedhur nuk mund të ndërpritet pa një proces të rregullt ligjor.
Celia Marr, një nga avokatet e Veliajt në Londër, tha se ai duhet të lirohet për t’u kthyer në detyrat e tij zyrtare ndërsa përballet me akuzat në gjykatë. “Ai dëshiron shumë të rikthehet në detyrat e plota të kryetarit të bashkisë,” tha ajo.
Duke u paraqitur para Gjykatës Kushtetuese muajin e kaluar, Veliaj tha: “Mund të burgosësh një person, por jo të vërtetën e tij. Dhe e vërteta është se mungesa ime nuk ka qenë zgjedhje, por pasojë e një izolimi të imponuar nga shteti, përmes një vendimi të tepruar… i cili më ka privuar jo vetëm nga liria, por edhe nga qyteti im, para se të provohej ndonjë fajësi.”
I pyetur nga The Post nëse nuk do të ishte më mirë të jepte dorëheqjen dhe të përballej me çështjen penale, Veliaj tha jo. “Kjo do të vendoste një standard ku çdo zyrtar mund të goditet me akuza të rreme dhe të tradhtojë besimin e votuesve për t’i shërbyer,” tha ai.
Lutfi Dervishi, analist politik në Shqipëri, tha se “qyteti është në limbo”, por se BE-ja ka gjasa ta shohë situatën si provë se sistemi i drejtësisë po funksionon. Ndjekja e politikanëve të lartë tregon “fundin e pandëshkueshmërisë, prekjen e dikur të paprekshmëve”, tha ai, ashtu si vendimi i Gjykatës Kushtetuese tregon respekt për të drejtat e të akuzuarve.
Afrim Krasniqi, drejtues i Institutit Shqiptar për Studime Politike, tha se gjykata e posaçme “është e vetmja arritje qartë e dukshme e reformave në Shqipëri në lidhje me procesin e integrimit në BE, dhe një nga të paktat institucione që nuk ndodhen nën ndikim politik ose qeveritar.”
Krasniqi tha se, edhe pse është një instrument i krijuar nga SHBA dhe BE, “SPAK është gjithashtu institucioni shqiptar më i besuar nga publiku, shumë më tepër se parlamenti, qeveria, partitë politike apo sistemi gjyqësor në tërësi.”
“Për herë të parë në historinë tonë,” tha ai, “zyrtarët më të lartë janë nën hetim ose nën akuzë për korrupsion — një tregues si i nivelit të lartë të korrupsionit, ashtu edhe i guximit të SPAK-ut për të zbatuar llogaridhënien përmes ligjit.”
‘The Washington Post’
